Η Συμβολή της Αγγελικής Πάλλη-Bartolomei στην Επανάσταση του 1821

Γράφει η Αργυρώ Χατζηπαναγιώτου, Εκπαιδευτικός με Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Λογοτεχνίας (Μεθοδολογία και Έρευνα)

Η Ελληνική Επανάσταση του 1821, ο  αγώνας για την ανεξαρτησία του ελληνικού Έθνους, ήταν ένα από τα σημαντικότερα ιστορικά γεγονότα του 19ου αιώνα σε παγκόσμιο επίπεδο. Παρά τις αντιξοότητες, ο ελληνικός λαός, γυναίκες και άνδρες όλων των κοινωνικών στρωμάτων ξεκινούν τον αγώνα, για την αποτίναξη του Οθωμανικού ζυγού και την ανεξαρτησία του Ελληνικού Έθνους.

Διαφήμιση

Στον Αγώνα για την ανεξαρτησία της Ελλάδας η συμβολή των γυναικών έπαιξε σημαντικό ρόλο, αν και η δράση πολλών εξ αυτών  παραμένει ακόμα μέχρι και σήμερα άγνωστη.  Γυναίκες από όλα τα κοινωνικά στρώματα, εντός και εκτός του ελλαδικού χώρου, συνέβαλλαν η κάθε μία με το δικό της τρόπο στον αγώνα για την ελευθερία. Ο αγώνας  ήταν διττός: άλλες πολέμησαν μαζί με τους άνδρες στα χαρακώματα και άλλες έδωσαν μάχες με την πένα ώστε να κάνουν γνωστό στα πέρατα του κόσμο τον δίκαιο αγώνα του ελληνικού λαού για την ανεξαρτησία του από το τυραννικό οθωμανικό καθεστώς.  Όμως, αν ανατρέξουμε στην ιστορία της  Επανάστασης  του 1821 και αναζητήσουμε ονόματα γυναικών που η δράση τους είναι ευρέως γνωστή θα διαπιστώσουμε ότι ίσως μόνο η Μπουμπουλίνα και η Μαντώ Μαυρογένους τυγχάνουν γενικής αναγνωρισιμότητας.

Υπάρχει, όμως, ένα πλήθος Ελληνίδων που πολέμησαν ισάξια στο πλευρό των ανδρών κατά την περίοδο της Επανάστασης. Γυναίκες πολεμίστριες, όπως  λόγου χάρη η Δόμνα Βιζβίζη, η Ασήμω Λιδωρίκη  ή γυναίκες λόγιες, όπως  η Ευανθία Καΐρη, η Ρωξάνδρα Στούρτζα και άλλες, οι οποίες έδρασαν εντός ή εκτός του Ελλαδικού χώρου, που με όπλο την πένα τους έκαναν γνωστό στα πέρατα του κόσμου το ζήτημα των Ελλήνων.  Έτσι, ο αγώνας του ελληνικού λαού αρχίζει να εμπνέει ανθρώπους σε όλη τη Γη. Δημιουργούνται  κύματα συμπάθειας προς τους επαναστατημένους Έλληνες  που ενισχύουν  τον  φιλελληνισμό. Άνθρωποι από όλο τον κόσμο συντάσσονται στον αγώνα του Ελληνικού λαού είτε προσφέροντας έμπρακτα στα πεδία των μαχών είτε με την συγγραφή φλογερών ποιημάτων ή κειμένων που διαδίδουν το δίκαιο αγώνα των Ελλήνων.

Η Καταγωγή της Αγγελικής Πάλλη

Ανάμεσα στις γυναίκες που έδρασαν με όπλο την πένα τους και συνέβαλλαν σημαντικά και καθοριστικά στην επιτυχία της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, είναι η σχεδόν  άγνωστη, στο ευρύ κοινό, μορφή της Αγγελικής Πάλλη-Bartolomei. Η Αγγελική Πάλλη καταγόταν από ιστορική οικογένεια τα μέλη της οποίας από παλαιοτάτων χρόνων πολεμούσαν τους Οθωμανούς Τούρκους. Οι καταβολές της οικογένειας Πάλλη, γυρνώντας στο παρελθόν, φθάνουν μέχρι το 1400 μ. Χ., στην Παραμυθιά και συγκεκριμένα στο χωριό Ελληνοί ή Βέλλιανα της Ηπείρου. Γενάρχης της ήταν ο Ευστάθιος Πάλλης που ήταν και ό άρχοντας της περιοχής. Γιος του Ευσταθίου Πάλλη ήταν ο Λάμπρος Πάλλης ο οποίος μάχεται ηρωικά για να μην πέσει ο τόπος στα χέρια των Αλβανών. Το 1431, όμως, όταν ο Μουράτ Β’ καταλαμβάνει τα Ιωάννινα το μόνο που μένει στον Λάμπρο Πάλλη είναι η συνθηκολόγηση με τους Αλβανούς. [1]

Με το πέρασμα των αιώνων η οικογένεια Πάλλη συνεχίζει να αγωνίζεται κατά των κατακτητών. Για αιώνες τα ονόματα Ευστάθιος, Λάμπρος, Ιωάννης και Μπαλάνος εναλλάσσονται μεταξύ των μελών της. Επίσης, βρίσκουμε μέλη της οικογένειας να κατέχουν σημαντικές θέσεις και αξιώματα κατά τον 18ο αιώνα σε Γαλλία και Βενετία. Κατά τον 18ο αιώνα, την εποχή της βασιλείας του Λουδοβίκου 14ου, ένας Μπαλάνος Πάλλης ήταν πρόξενος της Γαλλίας στην Άρτα. Το 1812 ένας Νικόλαος Πάλλης υπηρετούσε στην Ενετική φάλαγγα, ως επικεφαλής των Ηπειρωτών, πέφτοντας ηρωικώς μαχόμενος κατά την άλωση του Ναυπλίου.  [1]

Γέννηση και Διαπαιδαγώγηση

Η Αγγελική Πάλλη γεννήθηκε το 1798 (22 Νοεμβρίου) στο Λιβόρνο της Τοσκάνης και μεγάλωσε στους κόλπους της εκεί  ελληνικής κοινότητας . Γονείς ήταν ο Παναγής Πάλλης, οικονομικά ευκατάστατος έμπορος  που γεννήθηκε στα Ιωάννινα το 1771, γιος του Λάμπρου Πάλλη, και η Δωροθέα- Χαραυγή, κόρη του Νικόλα Γιωργή, καπετάνιου της Μονεμβασιάς.

Οι γονείς της Αγγελικής διακρίνονταν για το πατριωτικό  τους σθένος και ήθος καθώς η οικογένεια Πάλλη δεν επέλεξε τον δρόμο του εξιταλισμού. Έτσι, με την στάση τους ενέπνευσαν στην κόρη τους το αίσθημα της φιλοπατρίας, αλλά και την αγάπη για την αρχαιοελληνική γραμματεία.[1]  Άλλωστε θεματοφύλακας της ελληνικότητας στο Λιβόρνο ήταν η Ελληνική Αδελφότητα της Αγίας Τριάδας, η οποία ιδρύθηκε το 1775 και προσπάθησε  με τους κανόνες που επέβαλλε να κρατήσει την ελληνορθόδοξη παράδοση.[8],[3]

Η Αγγελική από πολύ μικρή έδειξε τη φιλομάθειά της. Ήταν μία μαθήτρια επιμελής και ιδιαιτέρως ευφυής. Είχε κλήση στην ποίηση και της άρεσε να συνθέτει ρίμες. Τις πρώτες γνώσεις τις έλαβε από τον πατέρα της. Δάσκαλός της ήταν ο διακεκριμένος παιδαγωγός Γρηγόριος Παλιουρίτης.[3] Αργότερα σπούδασε στο ανώτερο ιταλικό παρθεναγωγείο του οποίου οι σπουδάστριες ήταν κόρες επιφανών  οικογενειών της περιοχής. Γνώριζε άριστα ελληνικά, ιταλικά , γαλλικά, αγγλικά και είχε γνώση των γερμανικών.

Τοσκάνη 

Το Λιβόρνο, το οποίο ανήκε στην ευρύτερη περιοχή της Τοσκάνης, ήταν μείζονος σημασίας λιμάνι στη Μεσόγειο και για το λόγο αυτό είχε προσελκύσει διάφορους Έλληνες εμπόρους, μεταξύ των οποίων ήταν και ο Παναγής Πάλλης, πατέρας της Αγγελικής Πάλλη, εκλεκτό μέλος της ακμάζουσας παροικίας του Λιβόρνου και για 9 έτη πρόεδρος της. [8]  Το κύρος των Ελλήνων στην περιοχή ήταν μεγάλο καθώς οι περισσότεροι ήταν μέλη  εφοπλιστικών οικογενειών που ακολουθούσαν την εμπορική πρακτική των μονοπωλίων τόσο στην Ιταλία όσο και σε άλλες χώρες. Στην περίοδο της ακμής της έδρασαν εθνικοί ευεργέτες όπως ο Τοσίτσας οποίος για ένα διάστημα υπήρξε πρόεδρος της κοινότητας. [1]

Η Τοσκάνη μετά την επικράτηση του Ναπολέοντα στην Ιταλία (1807-1814) ενσωματώθηκε στην Ναπολεόντεια Αυτοκρατορία. Είναι μια περίοδος κατά την οποία γίνονται μίξεις και ζυμώσεις πλούσιες σε ιδεολογικό επίπεδο που οδηγούν σε κοινωνικές και πολιτικές εντάσεις, καθώς ωριμάζουν οι ιδέες που είχαν διαμορφωθεί στο παρελθόν[5] Οι νέες ιδέες διαδίδονται και  βάζουν  τα θεμέλια για την Ιταλική Παλιγγενεσία, για την συγκρότηση της ενωμένης Ιταλίας στο μέλλον.

Η επαφή της Αγγελικής Πάλλη με το κοινωνικοπολιτικό κλίμα του Λιβόρνου, και συγχρόνως η γνωριμία της με το ελληνικό πνεύμα, θα παίξει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του χαρακτήρα και της προσωπικότητάς της δίνοντας της  έτσι την ευκαιρία να εκφράσει τις δυνατότητες και τις δεξιότητές  της. Οι έννοιες της ελευθερίας, της ενότητας και της θυσίας είναι συνυφασμένες με τη ζωή και το έργο της. Η Αγγελική Πάλλη για τους ανθρώπους που έτυχε να έρθουν σε επαφή μαζί της ήταν μία πηγή έμπνευσης.

Καθώς η Λογοτεχνία της εποχής του 19ου αιώνα εμπνέεται από τα κατορθώματα, την αυτοθυσία και τον αγώνα του ελληνικού λαού για την ελευθερία, η ηχηρή παρουσία της Αγγελικής Πάλλη, στον φιλελληνικό πυρήνα της Τοσκάνης, έπαιξε σημαντικό ρόλο στη ανάπτυξή του διαποτίζοντας σημαντικούς λογίους με τις ιδέες και τα ιδανικά των επαναστατημένων Ελλήνων. Η συνεισφορά της τόσο στον αγώνα για την ανεξαρτησία των Ελλήνων όσο και στην δημιουργία τους έθνους-κράτους της Ιταλίας αργότερα ήταν πολύ σημαντική. [7]

Academia Labronica

Η Αγγελική Πάλλη, το 1819 έγινε μέλος της Academia Labronica με το όνομα Zelmira.[9]  Η Accademia Labronica ιδρύθηκε το 1816 για να προωθήσει την επιστήμη και τις τέχνες στο Λιβόρνο. Η βιβλιοθήκη της που φέρει το όνομα του Francesco Domenico Guerrazzi, και την εποχή εκείνη, το πρώτο μισό του 19ου αιώνα, περιείχε  7000 τόμους με ελεύθερη πρόσβαση στο αναγνωστικό κοινό.

Ανθολογία 

Ο Giovan Pietro Viesseux (1779-1863), ιταλός συγγραφέας και εκδότης, γαλλοελβετικής καταγωγής, μαζί με τους συνεργάτες του, παρακολουθούσε με ενδιαφέρον τα διάφορα επαναστατικά κινήματα που ξεσπούσαν ανά τον κόσμο. Όταν εξερράγη η Ελληνική Επανάσταση τάχθηκαν με το μέρος του ελληνικού λαού γιατί στον αγώνα των Ελλήνων έβλεπαν να απεικονίζεται το πεπρωμένο της Ιταλίας. Το παράδειγμα των Ελλήνων το έβλεπαν ως προτροπή για αγώνα του Ιταλικού λαού. Το ζήτημα της Ελλάδας τους απασχόλησε επισταμένως κατά τη διάρκεια των ετών 1822-1827. Θεωρούσαν ότι μία ήττα της Ελλάδας θα και ήταν και για τους Ιταλούς μια εθνική συμφορά.[5]

Επίσης, παρακολουθούσαν με ενδιαφέρον τη λογοτεχνική και κοινωνική δράση  της Αγγελικής Πάλλη. Η αφοσίωσή της στο ζήτημα της επαναστατημένης Ελλάδας θα την φέρει κοντά με τον Viesseux και το έγκριτο περιοδικό του Ανθολογία.[10] Ο Viesseux μαζί με τον Gino Capponi ίδρυσαν τον Ιανουάριο του 1821 την Ανθολογία, μία περιοδική έκδοση λογοτεχνικών και πολιτικών θεμάτων. Ο Viesseux που είναι διευθυντής της Ανθολογίας κατάλαβε από την αρχή τη σημασία της ελληνικής Επανάστασης καθώς συμβόλιζε τον αγώνα εναντίον του συντηρητισμού και της Ιερής Συμμαχίας. Θεωρεί την Αγγελική ως την ιδανική επιλογή, διότι είχε δεξιότητες, εκπαίδευση, παιδεία και καταγωγή για να υπηρετήσει αυτό τον σκοπό, αφού η κατοικία της έχει μετατραπεί ήδη σε κέντρο διακίνησης επαναστατικών ιδεών όπου οργανώνονται παράνομες αποστολές πολεμοφοδίων και τροφίμων προς τους επαναστατημένους Έλληνες.

Ιστορική έχει μείνει η παράσταση ποιητικού αυτοσχεδιασμού που έδωσε η Αγγελική Πάλλη το απόγευμα της 3ης Μαΐου του 1824 στο Palazzo Buondelmonti στην Φλωρεντία όπου η είσοδος στις γυναίκες ήταν απαγορευτική.[10]  Είναι η στιγμή που η Αγγελική γίνεται δεκτή στον ανδροκρατούμενο κόσμο της Ανθολογίας, στο ονομαζόμενο gabinetto του Giovan Pietro Viesseux.

Η Ανθολογία, λοιπόν,  το  έγκριτο  περιοδικό της εποχής εκείνης, γίνεται το μέσο που θα της ανοίξει τους ορίζοντες στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία. Η φήμη της ξεπερνά τα σύνορα της Ιταλίας και φτάνει μέχρι το Λονδίνο δίνοντας έτσι μία νέα ώθηση στην ανάπτυξη του φιλελληνισμού. H εφημερίδα Literary Gazette δημοσιεύει ένα ποίημα της Πάλλη αφιερωμένο στην προσπάθεια ανακατάληψης των Ψαρών και την παρουσιάζει με τα παρακάτω λόγια: «Οι παρακάτω στροφές, για την ανακατάληψη των Ψαρών γράφτηκαν αμέσως μετά το γεγονός, από μια ελληνίδα κυρία, που λέγεται Αγγελική Πάλλη καταγόμενη από τα Ιωάννινα, η οποία λέγεται ότι κατέχει το ταλέντο του αυτοσχεδιασμού στον ίδιο βαθμό με οποιοδήποτε σύγχρονο Ιταλό. (…) φοβόμαστε ότι η μετάφραση των όσων ακολουθούν θα μεταφέρει μια μόνο αμυδρή αντίληψη για το σθένος και τη φωτιά που χαρακτηρίζουν το πρωτότυπο . Υπάρχουν μέρη που σχεδόν φαίνεται να είναι γραμμένα με το σπαθί αντί για την πένα».[8]

Φιλελληνισμός

Ένας από τους παράγοντες που σηματοδότησαν την επιτυχία της Ελληνικής Επανάστασης ήταν και ο φιλελληνισμός. Κατά τον 18ο αιώνα ο ελλαδικός χώρος, υπό το πρίσμα του Νεοκλασσικισμού, αρχίζει να προκαλεί το ενδιαφέρον των Ευρωπαίων μέσα από τις διηγήσεις και περιγραφές των περιηγητών. Σημαντικό ρόλο κατέχουν οι αρχαιολογικές ανακαλύψεις που προβάλλουν το αρχαιοελληνικό πρότυπο τόσο του ωραίου όσο και του σκέπτεσθαι. Οι περιηγητές περιγράφουν τα δεινά που περνούν οι Έλληνες υπό τον Οθωμανικό ζυγό δημιουργώντας έτσι ένα ρεύμα συμπάθειας και στήριξης της προσπάθειας τους για ανεξαρτησία. Ιδιαιτέρως στον Ιταλικό χώρο υπάρχει ένα αρκετά ισχυρό φιλελληνικό ρεύμα το οποίο οφείλεται στου Έλληνες, κυρίως από τα Επτάνησα, που φοιτούν σε πανεπιστήμια της Βορείου Ιταλίας. Τραγικά γεγονότα όπως του Σουλίου (1803, οι Σουλιώτες εγκαταλείπουν το Σούλι) και της Πάργας (1819, οι Άγγλοι πωλούν την  Πάργα στον Αλή Πασά), και αργότερα μετά το ξέσπασμα της επανάστασης, η σφαγή της Χίου (1822), η έξοδος του Μεσσολογγίου(1826), η Ναυμαχία του Ναυαρίνου (1827) δημιουργούν κύματα συμπάθειας για τους Έλληνες που ενισχύουν το πατριωτικό συναίσθημα. [7]

Το  κίνημα του φιλελληνισμού έχει και μία άλλη διάσταση: παίρνει τη μορφή της διαμαρτυρίας κατά των τυραννικών και δεσποτικών καθεστώτων, καθώς στην πολιτική σκηνή της Ευρώπης δεσπόζει η Ιερή Συμμαχία,  με πρωτοστατούντα τον Μέτερνιχ, που είναι κατάφορα αντίθετος σε κάθε επαναστατικό κίνημα. [7]

Κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης στο Λιβόρνο υπάρχουν πολλές μυστικές εταιρίες Ελλήνων και Κορσικανών που δρουν υπό την επίδραση των φιλελευθέρων ιδεών. Οι πρωτοποριακές αυτές ιδέες βρίσκουν καταφύγιο στα σαλόνια όπου συγκεντρώνονται οι θιασώτες τους, λόγιοι και καλλιτέχνες που πολλοί εξ αυτών συμμετέχουν στην πολιτική ζωή αλλά και σε επαναστατικά κινήματα. Ένα από αυτά στα σαλόνια εδράζεται στην κατοικία της Αγγελικής Πάλλη. [8]

Λογοτεχνία και Φιλελληνισμός

Η Αγγελική Πάλλη δραστηριοποιείται μεταξύ Φλωρεντίας και Λιβόρνου. Η πατρογονική της κατοικία στο Λιβόρνο από 1824 -1826 ήταν εστία  φιλελλήνων και κέντρο διακίνησης φιλελευθέρων ιδεών . Ο Pieri δίνει την εικόνα της Αγγελικής να απαγγέλλει χωρία από τραγωδίες θαυμάζοντας την ελληνικότητα της ομορφιά της ενεργητικότητά της και αναφωνεί: “Oh miei Greci”.[5]

Στα λογοτεχνικά σαλόνια που κινείται η Αγγελική Πάλλη δεν κρύβει την αγωνία της για την έκβαση της Ελληνικής επανάστασης. Μία ανησυχία που την μοιράζεται με  συμπατριώτες της που συχνάζουν σε αυτά, όπως ο Ανδρέας Μουστοξύδης, ο Ιάκωβος Ρίζος Νερουλός, ο Γεώργιος Ζαλοκώστας, Ανδρέας Κάλβος,  αλλά και με ένθερμους φιλέλληνες όπως ο Ugo Foscolo, o Λόρδος Byron, ο Alphonso de Lamartine κ.α.[8]

Alessio o gli ultimi giorni di Psara, Αλέξιος ή οι τελευταίες μέρες των Ψαρών

Σημαντικός σταθμός στη λογοτεχνική  της διαδρομή είναι το ιστορικό μυθιστόρημα Alessio o gli ultimi giorni di Psara, Αλέξιος ή οι τελευταίες μέρες των Ψαρών [4] το οποίο έγραψε το 1827, τρία χρόνια μετά την καταστροφή των Ψαρών. Η υπόθεση του ιστορικού ρομάντζο διαδραματίζεται τον Ιούνιο του 1824 λίγο πριν την καταστροφή των Ψαρών. Ο ήρωας του έργου είναι ο Αλέξιος,  καπετάνιος από τα Ψαρά. Οι συγκυρίες θα τον οδηγήσουν να βρεθεί ανάμεσα σε δύο γυναίκες. Η συγγραφέας περιγράφει με πιστότητα διάφορες σκηνές, γεγονός που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η Πάλλη είχε έρθει σε επαφή με αυτόπτες μάρτυρες των τραγικών  συμβάντων. Το μυθιστόρημα θα έχει μεγάλη απήχηση στους λογοτεχνικούς κύκλους αποσπώντας άριστες κριτικές. Η Πάλλη επιλέγει ένα θέμα από την Ελληνική Επανάσταση πρωτότυπο για το οποίο δεν είχε γραφεί, σε λογοτεχνικό επίπεδο, κάτι ανάλογο. Είναι φανερό ότι από την ποίηση περνά στην πεζογραφία.  Η ίδια σε μια επιστολή της στον Antonio Mezzanote γράφει: «Η γυναικεία φαντασία έχει την τάση να περιπλανιέται … έτσι είναι στον δρόμο των μυθιστορημάτων …».[8] κ

Στην ελληνική γλώσσα το μυθιστόρημα αυτό μεταφράστηκε από τον Σπυρίδωνα Μονδινό και εκδόθηκε το 1860 στη Ζάκυνθο. Μεταγενέστερα το 1898 δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Οικογένεια» σε μετάφραση της Σωτηρίας Αλιμπέρτη. [2]

Η «Νέα Σαπφώ»

Η Αγγελική συνεχίζει τη λογοτεχνική της πορεία δημοσιεύοντας μεγάλο αριθμό ποιημάτων και πεζογραφημάτων στα πιο αξιόλογα λογοτεχνικά περιοδικά της εποχής. Για την αξιοθαύμαστη ποιητική δράση της  ο Manzoni θα την αποκαλέσει «Νέα Σαπφώ».[8]

Ο Γάμος

Η Αγγελική Πάλλη τον Αύγουστο του 1831 παντρεύτηκε τον κατά 10 χρόνια περίπου μικρότερό της, Giovanni Paolo Bartolomei, ο οποίος ήταν αριστοκράτης κορσικανικής καταγωγής. Η οικογένεια  του Bartolomei  και ιδιαιτέρως η μητέρα του,  για διάφορους λόγους, με επικρατέστερους  την διαφορά ηλικίας, τη διαφορά του δόγματος, αλλά και τη διαφορά της κοινωνικής θέσης, αντιτάχθηκε στον γάμο του γιου της με την Αγγελική. Παρά τις αντιξοότητες ο γάμος, τελικά,  τελέστηκε στην Κέρκυρα, όπου το ζεύγος παρέμεινε φιλοξενούμενο εκεί  για μερικούς μήνες. Με την επιστροφή τους στο Λιβόρνο τον Νοέμβριο του 1831 έρχεται στον κόσμο ο γιος τους Luciano.[6],[10]

Η Αγγελική Πάλλη αγωνίσθηκε και για τα δικαιώματα των γυναικών. Στο έργο της «Ομιλία μιας γυναίκας στις νεαρές παντρεμένες γυναίκες της χώρας», το 1851, μεταφέρει τους προβληματισμούς της σε σχέση με το ρόλο της γυναίκας στην οικογένεια και την κοινωνία και καταγγέλλει την ανισότητα που υπάρχει στην εκπαίδευση των κοριτσιών , αλλά και για το πρότυπο που θέλει τη γυναίκα να θυσιάζει κάθε της φιλοδοξία με πρόσχημα την προστασία των οικείων της. [2]

Ο Θάνατος

Στις 7 Μαΐου του  1853 χάνει τον σύζυγό της ο οποίος από εσφαλμένες οικονομικές τοποθετήσεις,  είχε χάσει όλη του την περιουσία.

Η Αγγελική Πάλλη Βαρθολομαίου απεβίωσε στο Λιβόρνο στις 6 Μαρτίου του 1875. Το μνημείο στο οποίο ετάφη  φέρει την ακόλουθη επιγραφή: «Εδώ είναι θαμμένη η Αγγελική Πάλλη, η χήρα του Ιωάννη Παύλου Bartolomei που υμνήθηκε η αγνή, χάρις στα πολλά ποιητικά και πεζογραφικά της συγγράμματα και που θαυμάστηκε για την ιδιάζουσα ευγένεια του χαρακτήρα της καθώς και τη δύναμη των αισθημάτων της, τα οποία διατηρήθηκαν υψηλόφρονα και θαυμαστά σ’ όλες ανεξαιρέτως στις στιγμές της ζωής της. Γεννήθηκε στο Λιβόρνο στα 1798 και ενταφιάστηκε εδώ στις 7 του Μάρτη του 1875». [6]

Συμπεράσματα: Η φιλελληνική δράση της Αγγελικής Πάλλη Bartolomei, προ και κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, οφείλεται  τόσο στην άριστη διαπαιδαγώγησης της  όσο και στο κοινωνικοπολιτικό κλίμα που είχε διαμορφωθεί στην Τοσκάνη στις αρχές του 19ου αιώνα, ως αποτέλεσμα της Γαλλοκρατίας (1807-1814) που είχε ευνοήσει με τις ελευθερίες που έδωσε την δημιουργία επαναστατικών ομάδων, αλλά και στην υπέρμετρη αγάπη που έτρεφε για την Ελλάδα.

Η Αγγελική Πάλλη αποτελεί παράδειγμα εκείνων των γυναικών συγγραφέων και ποιητριών  που ανήκαν στη ανώτερη μεσαία τάξη και έπαιξαν σημαντικό ρόλο, κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, στη ζύμωση και τη σφυρηλάτηση έντονων πολιτικών και κοινωνικών ιδεολογιών που συνδέονται τόσο με την Ιταλική Παλιγγενεσία όσο και με την Ελληνική Επανάσταση.

Σημείωση: Το κείμενο είναι απόσπασμα από την εισήγηση: « Η Συμβολή της Αγγελικής Πάλλη-Bartolomei στην Επανάσταση του 1821», της Α. Χατζηπαναγιώτου, στο διαδικτυακό Συνέδριο του Συνδέσμου Ελληνίδων Επιστημόνων (ΣΕΕ) με θέμα : Ο ρόλος της Ελληνίδας στην Επανάσταση του 1821(Σεπτέμβριος 2021)

Βιβλιογραφία

1 .Θεοδωροπούλου-Λιβαδά, Βαρβάρα, Αγγελική Πάλλη –Βαρθολομαίη και το έργο της, Αθήνα, 1939

2 .Καραγιώργης, Ανδρέας, «Αλέξιος ή αι τελευταίαι ημέραι των ψαρών», στο http://psarianokaravi.blogspot.com/2019/11/blog-post.html , ανακτήθηκε  στις 16/9/2021

3 .Μοσχόπουλος, Ν.,Γ., «Πληροφορίες για τη συμβολή της Ελληνικής Κοινότητας  του Λιβόρνου στον φωτισμό του Γένους (18ος-190ς αι.)» (Με βάση Αρχειακή Πηγή), στο ΕπιστημονικήΕπετηρίδα«Αρέθας»-2005,ΤόμοςΙΙΙ–ISSN:2529-513, https://www.edu-sw.upatras.gr/en/tomos/epistimoniki-epetirida-arethas-tomos-iii-2005-issn-2529-1513/ , ανακτήθηκε στις 20/9/2021

4 .Πάλλη Αγγελική, Αλέξιος ή Αι τελευταίαι Ημέραι των Ψαρρών, Μετφρ.: Σπυρίδων Μοδινός, εν Ζακύνθω εκ του Τυπογραφείου «Η Αυγή», 1860

5 .Σιδέρη, Αλόη, Έλληνες φοιτητές στο Πανεπιστήμιο της Πίζας(1806-1861), Α΄ Τόμος, ΙΑΕΝ, Αθήνα, 1989

6 .Στύλος Ν., «Το φίλημα της “άγνωστης Βοσκοπούλας”», Ηλεκτρονική Εφημερίδα του Βαλτινού, 30/10/2016, http://tovaltino.blogspot.com/2016/10/ , ανακτήθηκε στις 16/9/2021

7 .Τσόλκας, Ι., Η Ελληνική Παλιγγενεσία και ο αντίκτυπός της στη λογοτεχνία της Ιταλίας κατά τον 19ο αιώνα, Διδακτορική Διατριβή, Τμήμα Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας, Α.Π.Θ., 2004

8 .Χατζηκυριακίδου, Μαρία, Η επίδραση του έργου και της σκέψης της Angelica Palli- Barτolomei στους Ιταλούς και Έλληνες λογοτέχνες του 19ου αιώνα, Διπλωματική Εργασία, Τμήμα Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας, ΕΚΠΑ, 2015

9 .Carpinato, Caterina, «Apunti su Angelica Palli(1798-1875)», στο La presenza femmilile nella letteratura neogreca, Dipartamento di Filologia Greca e Latina Sezione Bizantina-Neoellenica Univerisita di Roma “La Sapienza”, Roma, 2003

10 .Mori, Teresa, “Palli Angelica”, στο Dizionario Biografico degli Italiani-Volume 80(2014), http://treccani.it/enciclopedia/angelica-palli_(Diizionario-Biografico)/,ανακτήθηκε στις 24/9/2021

Πηγή: OTAVOICE